Faqat unutish emas: demensiyaning e’tibor berish kerak bo‘lgan 5 belgisi
Hozirgi kunda dunyo bo‘ylab 55 milliondan ortiq demensiyaga chalingan odam bor, ularning 60% dan ortig‘i past va o‘rta daromadli mamlakatlarda yashaydi. Har yili 10 millionga yaqin yangi demensiya holatlari ro‘y beradi.
Demensiya miyaga ta’sir qiluvchi turli patologiyalar va shikastlanishlar natijasidir. Demensiyaning eng keng tarqalgan shakli Alsgeymer kasalligi bo‘lib, bu holatlarning taxminan 60-70% ni tashkil qiladi.
Ayni paytda demensiya dunyo bo‘ylab o‘limning yettinchi sababi bo‘lib, keksa odamlarda nogironlik va qaramlikning asosiy sababidir.
2019-yilda demensiyaning global iqtisodiy zarari 1,3 trillion dollarni tashkil etgan, xarajatlarning taxminan 50% bemorlarni norasmiy parvarish qilish va nazorat qilish (masalan, ularning qarindoshlari va yaqin do‘stlari tomonidan) bilan bog‘liq.
Xotira muammolari, ehtimol, demensiyaning eng mashhur belgisidir. Ammo miya o‘zgarishlarini bildiradigan boshqa alomatlar ham bor va buni e’tiborsiz qoldirmaslik kerak.
Pul bilan bog‘liq muammolar
Demensiya bilan og‘rigan odamlar xotira bilan bog‘liq muammolarga duch kelishdan avval uzoq yillar davomida moliyaviy masalalarda qiynalib qolishlari mumkin. Nevrologiya fanlari professori Uinston Chiong buni quyidagicha tushuntiradi: “Byudjetni boshqarish — bu bosh miya bir nechta sohalarining o‘zaro ta’sirini talab qiladigan murakkab vazifadir. Ushbu masalada paydo bo‘ladigan birinchi xatoliklar demensiyadan darak berishi mumkin”.
Pulni boshqara olmaslik ko‘pincha demensiyaning nisbatan kam uchraydigan shakli — frontotemporal demensiyaga xosdir. Bunday bemorlar isrofgarchilikka moyil bo‘lib, ularni manipulyatsiyaga qilish oson bo‘ladi va shuning uchun katta xaridlarni amalga oshirishi yoki firibgarlik qurboni bo‘lishi mumkin.
Uyqu bilan bog‘liq muammolar
Nevrolog professor Jo Vinerning qayd etishicha, keksa odamlarning ko‘pchiligi uyqu bilan bog‘liq muammolar bo‘ladi. Agar kimningdir uyqu odatlari keskin o‘zgarib qolsa, uni shifokorga ko‘rsatish kerak.
“Uxlash va uyg‘onish davrlarini tartibga solish uchun javob beradigan miya sohasida buzilishlar bo‘lsa, Alsgeymer kasalligi rivojlanishi mumkin. Ya’ni, uyqu rejimidagi bunday o‘zgarishlar kasallik alomatlari paydo bo‘lishidan bir necha yil oldin sodir bo‘lishi mumkin”, deydi u.
Shaxsiyatning o‘zgarishi
2023 yilgi tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, demensiya bilan og‘rigan odamlarda kognitiv buzilishning boshqa belgilari paydo bo‘lishidan oldin ekstroversiya (muloqot qobiliyatlari va muloqot qilish istagi) va xushmuomalalik kamayadi.
Mashina boshqarishda qiynalish
“Mashina haydash ko‘pchilikka odatiy ko‘nikmadek tuyulishi mumkin, ammo aslida bu jarayon diqqatni jamlash, yaxshi xotira, tezkor reaksiya va manzilni aniq olish qobilyatini talab qiladigan murakkab vazifadir”, deydi umumiy amaliyot shifokori Anjela Ray.
2022 yilgi tadqiqotlarga ko‘ra, kognitiv buzilishlar mashina haydashda to‘satdan tezlashish va tormozlash, qizil chiroqlar va to‘xtash belgilariga ahamiyat bermaslik kabi holatlarda ham namoyon bo‘ladi. Buning natijasida odam baxtsiz hodisaga uchrash ehtimoli yuqoridir.
Hid bilish qobiliyatini yo‘qotish
Miyaning hidni bilishni boshqaradigan qismlari Alsgeymer va Parkinson kasalliklari bilan zararlangan miya sohalariga yaqin joylashadi. Alsgeymer bilan og‘rigan odam hidni noto‘g‘ri aniqlashi mumkin, Parkinson kasalligida esa hidning yo‘qolishiga olib kelishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan barcha alomatlar psixiatrga murojaat qilish uchun sababdir: demensiya qanchalik erta aniqlansa, uning rivojlanishini sekinlashtirish imkoniyati shunchalik yuqori bo‘ladi.
- 20 Fevral, 11:48
-
Batafsil
